Paleolito garaia

Paleolitoa edo “harri landu zaharraren aroa” gizakiak Lurrean izandako aldirik zaharrena eta luzeena da. Izen hori eman zitzaion garai honetako gizakiak tresnak egiteko gehien erabilitako lehengaia harri landua edo tailatua delako, batez ere garairik zaharrenetan. Milaka urtetan zehar, giza jatorriko tresna gehienak harri landuzkoak izaten ziren, nahiz eta beste lehengai mota batzuk ere erabiltzen zituzten, hala nola hezurra, adarra, landare zuntzak, larruak…
Kronologiari dagokionean oso garai luzea da Paleolitoa, eta oso anitza giza taldeen baldintza eta ezaugarrietan, baita geografiari eta kulturari dagokionez ere, horregatik, bere barnean sailkapen ugari burutu izan dira zehaztasun bila, baina beti kontutan hartu behar da sailkapen hauek eskualde mailakoak izan behar dutela, ezin da mailakatze orokor bat burutu.
Bada Paleolito garaiko gizarte guztiek elkarbanatzen duten faktore bat ordea, gizaki ehiztari, arrantzale eta biltzaileak dira, ez dute elikagaien ekoizpenean oinarrituriko ekonomia sistemarik ezagutzen, eta orokorrean baliabide horien bila leku batetik bestera mugitzen dira.
Paleolitoaren hasierako gizakiak oportunistak izango ziren elikagaiak lortzeko orduan, eskura zegoenaz baliatuko ziren, gehienbat biltzaileak eta askotan sarraskijaleak izango ziren, baina denborarekin, ehiza teknikak eta estrategiak hobetzen zihoazen neurrian, kasu askotan ehiztari talde oso espezializatuak izatera pasa ziren.
Sailkapen klasikoak Paleolitoaren barruan hiru fase nagusi bereizten ditu, Behe Paleolitoa, Erdi Paleolitoa eta Goi Paleolitoa, aro horietako bakoitzaren barruan hainbat azpisailkapen burutu dira, hauek gero eta argiagoak eta zehatzagoak bihurtzen dira garai berrienetara hurbildu ahala, arkeologiak erabili ditzakeen aztarnen kopurua eta kalitatea asko hobetzen delako.
Behe Paleolitoa gizakia Lurrean agertzen den momentuan hasten da eta Paleolitoko arorik luzeena da, baina bere kronologia eta ezaugarriak kontinentea eta eskualdearen arabera ezarri behar dira. Europako Behe Paleolitoa Homo erectus gizakiaren presentziarekin lotzen da, duela 200.000 eta 100.000 urte artean bukatu zen. Giza espezie honek bere beharrak asetzeko tresnak sortzen ditu, batez ere harri landuzkoak.
Erdi Paleolitoa aurreko aldia baino laburragoa da, Europan Homo sapiens neanderthalis edo neandertal gizakiaren aldia da eta Musteriar garaiko tresna industriarekin lotzen da. Bere hasiera duela 200.000 edo 100.000 urte inguru kokatu daiteke eskualdearen arabera, eta duela 40.000 edo 35.000 urte ingurura arte luzatzen da. Garai honetan aurkitzen dira gizakiaren lehen adierazpen erritual edo sinbolikoen aztarnak, adibidez erritual konplexuz buruturiko hildakoen lurperatzeak.
Goi Paleolitoa da arkeologiak gehien eta ongien dokumentatu ahal izan duen aroa, Europan bere hasiera duela 40.000 edo 35.000 urte inguru koka daiteke eta Ekialdetik Mendebaldera bidaiatzen duen korronte bat da. Homo sapiens sapiens edo gizaki modernoaren garaian gaude, Goi Paleolitoaren ondoren bizirik dirauen Homo generoko espezie bakarra da. Goi Paleolitoan zehar sinbolismo eta arte adierazpen maila bikainak lortu zituen giza espezie honek, horren isla paregabea Ekaingo kobazulokoa bezalako labar artean edo arte eramangarrian aurkitzen da.
Duela 10.000 urte inguru ematen da amaitutzat Goi Paleolitoa, bere barnean azpisailkapen eta azpimultzo kronologiko eta geografiko ugari egin izan dira, kultur erregionalizazio handia erakusten duen aro bat da, agian garai honetarako aztarna arkeologikoen eta ikerketen kopurua ere ugaldu egiten delako.
Bere bukaera azken izoztaro handiaren amaierarekin bat dator (Würm III izoztaroa), momentu horretarako, gizakiak jadanik ia planeta osoa kolonizaturik zuen, Homo sapiens sapiens gizakia hazkunde demografiko handia bizitzen ari zen.
Harri landu zaharraren garaia, Paleolitoa, ez zen egun batetik bestera amaitu, duela 10.000 urte inguru Epipaleolito edo Mesolito izenez ezagutzen den trantsizio garai bat hasi zen.
Hainbat faktore desberdinek bultzaturik (klima aldaketa, hazkunde demografikoa, kultur aldaketak…), giza taldeek poliki-poliki Paleolitoko ekonomia ehiztari, arrantzale eta biltzailetik Neolito (harri berri lehunduaren aroa) garaiko ekonomia ekoizlerako urratsak eman zituzten, horrek berarekin ekarri zituen ondorio guztiak ehundaka urtetan zehar emandako urratsetan finkatzen joan ziren.